174 lines
10 KiB
Plaintext
174 lines
10 KiB
Plaintext
This text is copied from Wikipedia, http://is.wikipedia.org/wiki/%C3%8Dslenska
|
||
Authored under GFDL license: http://www.gnu.org/copyleft/fdl.html
|
||
replaced some characters (" and -)
|
||
|
||
¥slenska
|
||
Af Wikipedia, frj lsa alfr‘Œiritinu
|
||
Jump to: navigation, search
|
||
¥slenska (¥slenska)
|
||
TalaŒ hvar: ¥slandi
|
||
Heimshluti: NorŒur Evr¢pu
|
||
Fj”ldi m lhafa: um 300.000
|
||
S‘ti:
|
||
’tt: Ind¢evr¢psk
|
||
Germ”nsk
|
||
NorŒurgerm”nsk
|
||
Vesturnorr‘nt
|
||
¥slenska
|
||
Opinber staŒa
|
||
Opinbert tungum l:
|
||
St˜rt af: ¥slensk m lst”Œ
|
||
Tungum lak¢Œar
|
||
ISO 639-1: is
|
||
ISO 639-2: ice og isl
|
||
SIL: ICE
|
||
Tungum l - Listi yfir tungum l
|
||
|
||
¥slenska er tungum l meŒ fj¢rum f”llum (nefnifalli, •olfalli, • gufalli og eignarfalli) sem aŒallega er talaŒ og ritaŒ ¥slandi. <20>aŒ er ind¢-evr¢pskt, germanskt og vesturnorr‘nt. Af ”Œrum m lum er f‘reyska skyldust ¡slensku.
|
||
Efnisyfirlit
|
||
[fela]
|
||
|
||
* 1 Saga ¡slensku
|
||
* 2 Breytingar
|
||
* 3 M lfr‘Œi
|
||
* 4 M ll˜skur
|
||
* 5 ¥slenska utan ¥slands
|
||
* 6 Merk rit, rituŒ ¡slensku
|
||
* 7 Heimildir
|
||
* 8 Tengt efni
|
||
* 9 Tenglar
|
||
o 9.1 OrŒab‘kur
|
||
+ 9.1.1 ¥ŒorŒ
|
||
|
||
[breyta]
|
||
|
||
Saga ¡slensku
|
||
|
||
¥slenska r‘tur aŒ rekja til m ls norskra landn msmanna 9. ”ld. ¤ •eim t¡ma sem hefur liŒiŒ hafa orŒiŒ talsverŒar breytingar tungum linu, einkum orŒaforŒa og framburŒi, en l¡tt m lfr‘Œi, eins og kemur fram aŒ neŒan. Breytingar •essar, einkum orŒaforŒa, m rekja til breyttra lifnaŒarh tta, breytinga samf‚laginu, n˜rrar t‘kni og •ekkingar, sem og hrifa annara tungum la ¡slensku, einkum ensku og d”nsku. Til h‘gŒarauka er s”gu ¡slenskunnar skipt ¡ •rj£ skeiŒ: fornm l til um 1350, miŒm l fr 1350 til um 1550 (eŒa 1600) og n˜m l fr lokum miŒm ls.
|
||
[breyta]
|
||
|
||
Breytingar
|
||
|
||
¥slenskt ritm l hefur l¡tiŒ breyst s¡Œan landn ms”ld meŒ •eim afleiŒingum aŒ ¥slendingar geta enn ¡ dag - meŒ herkjum og skrekkjum - lesiŒ forn rit borŒ viŒ Landn mu, Snorra-Eddu og ¥slendingas”gurnar. Samr‘md stafsetning auŒveldar lesturinn •¢ talsvert, auk •ess sem orŒaforŒi •essara rita er heldur takmarkaŒur. Meiri breytingar hafa orŒiŒ framburŒi, svo miklar aŒ ¥slendingur 20. aldar myndi tr£lega ekki skilja ¥slending 13. aldar, g‘tu •eir talaŒ saman.
|
||
|
||
Helstu breytingar m linu n •v¡ til orŒaforŒa og framburŒar, en minni breytingar hafa orŒiŒ m lfr‘Œi. (Sj n nar ¡ s”gu ¡slenskunnar.)
|
||
|
||
—msar st‘Œur eru fyrir •v¡ hversu vel m liŒ hefur varŒveist. HefŒbundna sk˜ringin er auŒvitaŒ einangrun landsins, en l¡klega hefur fullmikiŒ veriŒ gert £r •v¡ og er s£ sk˜ring ein t‘past fulln‘gjandi. ™nnur st‘Œa sem oft er nefnd er s£ aŒ m liŒ hafi varŒveist ¡ skinnhandritunum, hvort sem var um af•reyingarb¢kmenntir aŒ r‘Œa eŒa fr‘Œi. Handritin hafi veriŒ lesin og innihald •eirra flutt fyrir • sem ekki voru l‘sir, •annig hafi m l •eirra varŒveist og orŒaforŒi handritanna haldist ¡ m linu. Ennfremur hafi l‘rŒir ¥slendingar skrifaŒ aŒ miklu leyti m¢Œurm linu, allt fr •v¡ aŒ Ari fr¢Œi og Fyrsti m lfr‘Œingurinn skr Œu s¡n rit, •ess vegna hafi lat¡nu hrif orŒiŒ minni en v¡Œa annars staŒar. Kirkjunnar menn ¥slandi voru l¡ka flj¢tir aŒ tileinka s‚r aŒferŒir Marteins L£thers og Bibl¡an var snemma •˜dd ¡slensku. Bibl¡ur og ”nnur tr£arrit voru •v¡ snemma til ¡slensku helstu fr‘Œasetrum landsins og prestar boŒuŒu GuŒs orŒ ¡slensku. <20>essa kenningu m helst styŒja meŒ •v¡ aŒ bera okkur saman viŒ •j¢Œir sem ekki ttu Bibl¡u eigin tungu, t.d. NorŒmenn, en •eir notuŒust viŒ danska Bibl¡u. Orsakir •eirrar •r¢unar sem varŒ ¡slensku verŒa seint £tsk˜rŒar til hl¡tar, en •eir •‘ttir sem nefndir eru h‚r aŒ ofan hafa allir haft einhver hrif.
|
||
|
||
Margir ¥slendingar telja ¡slenskuna vera "upprunalegra" m l en flest ”nnur, og aŒ h£n hafi breyst minna. <20>aŒ er ekki alls kostar r‚tt, og m ¡ •v¡ sambandi nefna aŒ ¡slenskan hefur einungis fj”gur f”ll af tta £r ind¢evr¢pska frumm linu, meŒan flest slavnesk m l hafa sex f”ll, og p¢lska sj”. <20>˜ska hefur einnig fj”gur f”ll eins og ¡slenska, og varŒveitt eru rit fornh •˜sku sem eru mun eldri en ¡slensku handritin, eŒa fr ttundu ”ld. ¥ Grikklandi er enn t”luŒ gr¡ska, r‚tt eins og fyrir •rj£ •£sund rum og svo m lengi telja. ™ll •essi m l eiga •aŒ •¢ sameiginlegt aŒ hafa breyst aŒ einhverju leyti, og er ¡slenskan •ar engin undantekning. *[1]
|
||
[breyta]
|
||
|
||
M lfr‘Œi
|
||
|
||
|
||
OrŒflokkar ¡ ¡slensku OrŒflokkur D‘mi Hlutverk
|
||
NafnorŒ St¢ri fuglinn hoppar til hins merka manns sem stendur ¡ garŒinum. Hann er meŒ fr‘ handa fuglinum. AŒ tilgreina einstaka hluti, eŒa flokka hluta, jafnt raunverulega sem ¡myndaŒa.
|
||
SagnorŒ St¢ri fuglinn hoppar til hins merka manns sem stendur ¡ garŒinum. Hann er meŒ fr‘ handa fuglinum. AŒ gefa til kynna aŒgerŒ.
|
||
L˜singarorŒ St¢ri fuglinn hoppar til hins merka manns sem stendur ¡ garŒinum. Hann er meŒ fr‘ handa fuglinum. AŒ l˜sa einhverjum hlut n nar. Oftast notaŒ meŒ nafnorŒi.
|
||
Forn”fn St¢ri fuglinn hoppar til hins merka manns sem stendur ¡ garŒinum. Hann er meŒ fr‘ handa fuglinum. Gefa til kynna meŒ almennum h‘tti um hvern eŒa hvaŒ setningin viŒ.
|
||
Greinir St¢ri fuglinn hoppar til hins merka manns sem stendur ¡ garŒinum. Hann er meŒ fr‘ handa fuglinum. AŒ gera nafnorŒ kveŒin. Greinir getur veriŒ viŒskeyttur eŒa settur fyrir framan nafnorŒ sem s‚r orŒ.
|
||
T”luorŒ Sautj n st¢rir fuglar hoppa til hinna •riggja merku manna sem standa ¡ garŒinum. <20>eir eru meŒ tvo poka af fr‘jum handa fuglunum. Gefa til kynna fj”lda eŒa magn.
|
||
Sm orŒ
|
||
Forsetningar St¢ri fuglinn hoppar til hins merka manns sem stendur ¡ garŒinum. Hann er meŒ fr‘ handa fuglinum. Hafa hrif merkingu fallorŒs ¡ setningu.
|
||
AtviksorŒ
|
||
Nafnh ttarmerki St¢ri fuglinn er aŒ hoppa til hins merka manns sem stendur ¡ garŒinum. Hann er aŒ gefa ”Œrum fuglum fr‘. Nafnh ttarmerkiŒ er orŒiŒ "aŒ" undan sagnorŒi ¡ nafnh‘tti. S”gn ¡ nafnh‘tti er n t¡Œar og endar oftast "a".
|
||
Samtengingar St¢ri fuglinn hoppar til hins merka manns sem stendur ¡ garŒinum. Hann er meŒ fr‘ handa fuglinum. Tengir saman setningar til aŒ mynda m lsgrein. Skiptist ¡ aŒaltengingar og aukatengingar.
|
||
Upphr¢panir
|
||
|
||
Ath: <20>etta •arfnast yfirferŒar.
|
||
[breyta]
|
||
|
||
M ll˜skur
|
||
|
||
—mis sv‘Œisbundin afbrigŒi mynduŒust ¡ m linu, •r tt fyrir hinar litlu breytingar, en deildar meiningar eru um hvort s munur geti kallast m ll˜skumunur. HingaŒ til hefur yfirleitt veriŒ einbl¡nt framburŒarmun •¢ einnig hafi einhver munur veriŒ orŒanotkun. M lhreinsunarm”nnum fyrri hluta tuttugustu aldar •¢ttu sumar framburŒarm ll˜skurnar lj¢tar og gengu hart fram ¡ aŒ £tr˜ma •eim, s‚rstaklega fl m‘li. Sk¢larnir voru meŒal annars notaŒir ¡ •eim tilgangi.
|
||
|
||
M ll˜skumunur hefur dofnaŒ talsvert ¥slandi tuttugustu ”ld og sumar framburŒarm ll˜skurnar eru n nast horfnar £r m linu.
|
||
|
||
Helstu ¡slensku framburŒarm ll˜skurnar eru (voru) Skaftfellskur einhlj¢ŒaframburŒur, Vestfirskur einhlj¢ŒaframburŒur, harŒm‘li og raddaŒur framburŒur, ngl-framburŒur, bŒ- og gŒ-framburŒur, hv-framburŒur og rn- og rl-framburŒur.
|
||
[breyta]
|
||
|
||
¥slenska utan ¥slands
|
||
|
||
¥slenska er t”luŒ af hugam”nnum og f¢lki af ¡slensku bergi brotiŒ v¡Œsvegar um heim. Mest er af ¡slenskum‘landi f¢lki ¡ Kanada og Bandar¡kjunum, einna helst ¡ Gimli ¡ Manitoba, en •angaŒ fluttist st¢r h¢pur ¥slendinga (kallaŒir Vesturfarar) viŒ lok 19. aldar. Svo er aŒ nefna • er leggja n m ¡slensku erlendis, t.d. • sem l‘ra ¡ gegnum ¡slensku kennsluvef H sk¢la ¥slands [2], sem kallast Icelandic Online og sem erlendir aŒilar t¢ku • tt ¡, m.a. h sk¢li ¡ Wisconsin ¡ Bandar¡kjunum.
|
||
[breyta]
|
||
|
||
Merk rit, rituŒ ¡slensku
|
||
|
||
* (ritaŒar) um 1190-1320: ¥slendingas”gurnar
|
||
* um 1140: Fyrsta m lfr‘ŒiritgerŒin
|
||
* 1952: Gerpla Halld¢rs Laxness (skrifuŒ ¡ st¡l ¡slendingasagna)
|
||
|
||
[breyta]
|
||
|
||
Heimildir
|
||
|
||
* Gyldendals Tibinds Leksikon. 1977. AŒalritstj¢ri: J›rgen Bang, cand. mag.. Gyldendalske Boghandel, Nordisk Forlag A.S. Kaupmannah”fn.
|
||
* Heimir P lsson. 1999. Fr l‘rd¢ms”ld til rauns‘is - ¥slenskar b¢kmenntir 1550-1900. Vaka-Helgafell hf., Reykjav¡k.
|
||
* ¥slensk orŒab¢k. 1985. ¤rni B”Œvarsson ritst˜rŒi. B¢ka£tg fa Menningarsj¢Œs, Reykjav¡k.
|
||
* ¥slenska Alfr‘ŒiorŒab¢kin A-G. 1990. Ritstj¢rar: D¢ra Hafsteinsd¢ttir og Sigr¡Œur HarŒard¢ttir. ™rn og ™rlygur hf., Reykjav¡k.
|
||
* ¥slenska Alfr‘ŒiorŒab¢kin H-O. 1990. Ritstj¢rar: D¢ra Hafsteinsd¢ttir og Sigr¡Œur HarŒard¢ttir. ™rn og ™rlygur hf., Reykjav¡k.
|
||
* ¥slenska Alfr‘ŒiorŒab¢kin P-™. 1990. Ritstj¢rar: D¢ra Hafsteinsd¢ttir og Sigr¡Œur HarŒard¢ttir. ™rn og ™rlygur hf., Reykjav¡k.
|
||
* ¥var Bj”rnsson. [§tg fu r ¢•ekkt]. M lsaga fyrir framhaldssk¢la. 2. £tg fa. Offsetfj”lritun hf., Reykjav¡k.
|
||
|
||
[breyta]
|
||
|
||
Tengt efni
|
||
|
||
* ¥slenska stafr¢fiŒ
|
||
* G‘salappir
|
||
* H fr¢nska
|
||
|
||
[breyta]
|
||
|
||
Tenglar
|
||
Wiktionary merkiŒ
|
||
OrŒab¢kaskilgreiningu fyrir ¥slenska er aŒ finna Wiktionary.
|
||
|
||
* Ritreglur ¥ samr‘mi viŒ augl˜singar menntam lar Œuneytis nr. 132/1974, 133/1974, 184/1974 og 261/1977
|
||
* Bragfr‘Œi og H ttatal
|
||
* IŒunn - Kv‘Œamannaf‚lag
|
||
* ¥slenskuskor H sk¢la ¥slands
|
||
* M lsh‘ttir (I)
|
||
* M lsh‘ttir (II)
|
||
* Merking mannanafna
|
||
* Nokkur erfiŒ atriŒi £r daglegu m li tekin fyrir
|
||
* ¥slenska - <20>˜skt t¡marit fyrir ¡slenskunema
|
||
* ¥slensk M lst”Œ - —mislegt varŒandi ¡slenska m lfr‘Œi, orŒab‘kur o.fl.
|
||
|
||
[breyta]
|
||
|
||
OrŒab‘kur
|
||
|
||
* OrŒab¢k H sk¢lans
|
||
* OrŒabanki ¥slenskar M lst”Œvar
|
||
o Landaheiti og h”fuŒstaŒaheiti
|
||
* Hugtakasafn <20>˜ŒingamiŒst”Œvar utanr¡kisr Œuneytisins
|
||
* A Concise Dictionary of Old Icelandic (innsk”nnuŒ) eftir Geir T. Zo‰ga fr rinu 1910.
|
||
* An Icelandic-English Dictionary (innsk”nnuŒ) eftir GuŒbrand Vigf£sson og Richard Cleasby, gefin £t 1874.
|
||
* St¢r ensk-¡slenskur orŒalisti
|
||
* Annar st¢r ensk-¡slenskur orŒalisti (html £tg fa)
|
||
* Altnordisches W”rterbuch
|
||
|
||
[breyta]
|
||
|
||
¥ŒorŒ
|
||
|
||
* Skr ¥slenskrar m lst”Œvar yfir ¡ŒorŒas”fn
|
||
* OrŒasafn Hins ¡slenska st‘rŒfr‘Œif‚lags (leit)
|
||
* Tenglar KDE verkefnisins
|
||
* OrŒalisti L¥SU
|
||
* OrŒasafn l‘knaritara
|
||
* OrŒasafn Lyfjastofnunar (yfirlit)
|
||
* Hugt”k ¡ l¡fr‘nni efnafr‘Œi
|
||
* JarŒfr‘ŒiorŒ: [3] [4]
|
||
* T”lvunarfr‘ŒiorŒ: [5]
|
||
* VeŒurfr‘ŒiorŒ (html £tg fa)
|
||
* Hugtakasafn <20>˜ŒingamiŒst”Œvar utanr¡kisr Œuneytis
|
||
* ¥slenskir fuglar
|
||
* Hugt”k ¡ vatnafr‘Œi og skyldum greinum
|
||
* Sj vard˜raorŒab¢k Hafranns¢knarstofnunar ¥slands
|
||
|
||
Af "http://is.wikipedia.org/wiki/%C3%8Dslenska"
|
||
|
||
Flokkar: ¥slenska | Norr‘n tungum l | Germ”nsk tungum l
|