linux-packaging-mono/mcs/class/I18N/West/Test/texts/polish-1250.txt

This text is copied from Wikipedia, http://pl.wikipedia.org/wiki/J%C4%99zyk_polski
Authored under GFDL license: http://www.gnu.org/copyleft/fdl.html

J<EFBFBD>zyk polski
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii.
Jump to: navigation, search

J<EFBFBD>zyk polski nale<6C>y wraz z j<>zykami czeskim, s<>owackim, pomorskim (kt<6B>rego dialekt kaszubski przez cz<63><7A><EFBFBD> polskich uczonych jest jeszcze cz<63>sto traktowany jako dialekt j<>zyka polskiego), dolno<6E>u<EFBFBD>yckim, g<>rno<6E>u<EFBFBD>yckim oraz wymar<61>ym po<70>abskim do grupy j<>zyk<79>w zachodnios<6F>owia<69>skich, stanowi<77>cych cz<63><7A><EFBFBD> rodziny j<>zyk<79>w indoeuropejskich. Ocenia si<73>, <20>e jest on j<>zykiem ojczystym oko<6B>o 46 milion<6F>w ludzi na <20>wiecie, w tym g<><67>wnie w Polsce oraz w<>r<EFBFBD>d Polak<61>w za granic<69> (Polonia).
Polski
Obszar 	Polska (38 mln) oraz Niemcy, Ukraina, Bia<69>oru<72>, Litwa, Rosja, Austria, Izrael, Stany Zjednoczone, Kanada, Australia i inne kraje
Liczba m<>wi<77>cych 	46 milion<6F>w
Ranking 	25.
Klasyfikacja genetyczna 	J<>zyki indoeuropejskie
*J<>zyki s<>owia<69>skie
**J<>zyki zachodnios<6F>owia<69>skie
***J<>zyk polski
Alfabet 	<09>aci<63>ski
Status oficjalny
J<EFBFBD>zyk urz<72>dowy 	Polska, jeden z urz<72>dowych w Unii Europejskiej
Regulowany przez 	Rada J<>zyka Polskiego
Kody j<>zyka
ISO 639-1 	pl
ISO 639-2 	pol
SIL 	PQL
W Wikipedii
Patrz tak<61>e: J<>zyk - J<>zyki <20>wiata
Wikipedia
Polska wersja j<>zykowa Wikipedii


W Wikis<69>owniku: S<>ownik j<>zyka polskiego
Spis tre<72>ci
[schowaj]

    * 1 Historia
          o 1.1 Zarys fonetyki historycznej
          o 1.2 Wp<57>ywy j<>zyk<79>w obcych
    * 2 Dialekty
    * 3 Fonetyka
          o 3.1 Samog<6F>oski nosowe
          o 3.2 Budowa sylab, d<>ugo<67><6F> samog<6F>osek oraz mi<6D>kko<6B><6F>
          o 3.3 Akcent
    * 4 Gramatyka
          o 4.1 Cz<43><7A>ci mowy
          o 4.2 Liczby
          o 4.3 Rodzaje
          o 4.4 Przypadki
                + 4.4.1 Mianownik
                + 4.4.2 Dope<70>niacz
                + 4.4.3 Celownik
                + 4.4.4 Biernik
                + 4.4.5 Narz<72>dnik
                + 4.4.6 Miejscownik
                + 4.4.7 Wo<57>acz
          o 4.5 Czasownik
          o 4.6 Czasy
                + 4.6.1 Czas zaprzesz<73>y
                + 4.6.2 Czas przesz<73>y
                + 4.6.3 Czas tera<72>niejszy
                + 4.6.4 Czas przysz<73>y prosty
                + 4.6.5 Czas przysz<73>y z<>o<EFBFBD>ony
          o 4.7 Przymiotnik
    * 5 Liczebnik
    * 6 Aktualnie zachodz<64>ce zmiany
          o 6.1 Zmiany struktury dialekt<6B>w
          o 6.2 Zmiany gramatyczne
          o 6.3 Zmiany leksykalne
          o 6.4 Zmiany fonetyczne
          o 6.5 Zmiany w postrzeganiu wulgaryzm<7A>w
    * 7 Zobacz te<74>
          o 7.1 Linki zewn<77>trzne

[Edytuj]

Historia
[Edytuj]

Zarys fonetyki historycznej

J<EFBFBD>zyk polski wywodzi si<73> z j<>zyka praindoeuropejskiego. Do najwa<77>niejszych wczesnych zmian nale<6C>y palatalizacja indoeuropejska. Dawne mi<6D>kkie k, kh, g, gh przesz<73>y w j<>zykach satem, takich jak praba<62>tos<6F>owia<69>ski, w s i z, za<7A> w j<>zykach kentum, takich jak <20>acina i j<>zyki germa<6D>skie, w k i g. W j<>zyku pras<61>owia<69>skim wszystkie sylaby zamkni<6E>te przesz<73>y w otwarte. Poci<63>gn<67><6E>o to za sob<6F> powstanie samog<6F>osek nosowych i zr<7A><72>nicowanie d<>ugo<67>ci samog<6F>osek. Ukszta<74>towa<77>a si<73> te<74> opozycja sp<73><70>g<EFBFBD>osek mi<6D>kkich i twardych. W j<>zyku polskim zg<7A>oskotw<74>rcze r i l przesz<73>y w pary samog<6F>oska + r lub odpowiednio l. Nast<73>pi<70> te<74> zanik iloczasu, a wiele sp<73><70>g<EFBFBD>osek mi<6D>kkich zosta<74>o utwardzonych, np. mi<6D>kkie r przesz<73>o w <20> (zapis rz). Wiele sp<73><70>g<EFBFBD>osek mi<6D>kkich traci mi<6D>kko<6B><6F> w wyg<79>osie (np. ko<6B>cowe mi<6D>kkie w w nazwach typu Wroc<6F>aw, w przypadkach zale<6C>nych nadal jest mi<6D>kkie - we Wroc<6F>awiu).
[Edytuj]

Wp<EFBFBD>ywy j<>zyk<79>w obcych

Wsp<EFBFBD><EFBFBD>czesny j<>zyk polski wywodzi si<73> z dialekt<6B>w u<>ywanych w Wielkopolsce i Ma<4D>opolsce, w mniejszym stopniu na Mazowszu oraz z innych regionach. Na j<>zyk polski wp<77>ywa<77>y inne j<>zyki. Najwa<77>niejszymi z nich by<62>y:

    * niemiecki
    * czeski
    * <20>acina
    * w<>oski
    * francuski
    * rosyjski
    * angielski

A tak<61>e j<>zyk ukrai<61>ski za po<70>rednictwem gwary kresowej.

Obecnie obserwowa<77> mo<6D>na du<64>y wp<77>yw j<>zyka angielskiego na j<>zyk polski.
[Edytuj]

Dialekty

W etnicznym j<>zyku polskim wyr<79><72>niamy:

    * j<>zyk literacki (dialekt kulturalny)
    * dialekty ludowe
    * gwary miejskie (np. gwara lwowska, gwara pozna<6E>ska, gwara warszawska)
    * gwary <20>rodowiskowe (np. grypsera)

Podstawowe dialekty j<>zyka polskiego to:

    * <20>l<EFBFBD>ski (zobacz te<74>: j<>zyk <20>l<EFBFBD>ski, gwara <20>l<EFBFBD>ska)
    * wielkopolski
    * ma<6D>opolski (zobacz te<74>: gwara krakowska, gwara podhala<6C>ska, gwara s<>decka)
    * mazowiecki (zobacz te<74>: gwara bia<69>ostocka)

Poza tymi podstawowymi dialektami istniej<65> tak<61>e dialekty mieszane, szczeg<65>lnie na ziemiach poniemieckich.
[Edytuj]

Fonetyka
[Edytuj]

Samog<EFBFBD>oski nosowe

W j<>zyku polskim wyst<73>puj<75> zachowane jeszcze z pras<61>owia<69>skiego samog<6F>oski nosowe, kt<6B>re zanik<69>y w wi<77>kszo<7A>ci pozosta<74>ych j<>zyk<79>w s<>owia<69>skich (cho<68> mo<6D>na by<62>o resztk<74> ich znale<6C><65> w dialektach macedo<64>skich i bu<62>garskich jeszcze w pocz<63>tku minionego wieku). Samog<6F>oski te to <20> oraz <20>. Jednak i w polskim zachodzi proces zaniku samog<6F>osek nosowych. Samog<6F>oski historycznie nosowe, w wielu kontekstach przechodz<64> w nienosowe, tak np.:
Zjawisko 	Przyk<79>ad
Pisownia 	Przewa<77>aj<61>ca wymowa
Zanik nosowo<77>ci <20> w wyg<79>osie 	si<73> 	sie
kobiet<EFBFBD> 	kobiete
widz<EFBFBD> 	widze

Jednak samog<6F>oski nosowe nie tylko zanikaj<61>, ale te<74> tworz<72> si<73> tam, gdzie ich wcze<7A>niej nie by<62>o, najcz<63><7A>ciej w pozycji przed /S/. Por. pisowni<6E> nonsens i potoczn<7A> wymow<6F> n<>s<EFBFBD>s.
[Edytuj]

Budowa sylab, d<>ugo<67><6F> samog<6F>osek oraz mi<6D>kko<6B><6F>

We wsp<73><70>czesnym j<>zyku polskim jest tylko jedna d<>ugo<67><6F> samog<6F>osek. Nie znaczy to, <20>e nie wypowiada si<73> czasem jej d<>u<EFBFBD>ej lub kr<6B>cej a jedynie <20>e nie ma to wp<77>ywu na znaczenie. Historycznie polski by<62> j<>zykiem o dominuj<75>cej budowie sylab CV (zako<6B>czone samog<6F>osk<73>, tak jak we w<>oskim i japo<70>skim) i by<62>y 3 d<>ugo<67>ci samog<6F>osek: kr<6B>tkie, normalne, d<>ugie. Istnia<69>y dwie samog<6F>oski kr<6B>tkie (jery)- mi<6D>kka i twarda. Samog<6F>oski te zanik<69>y, przy czym jednocze<7A>nie nast<73>powa<77>o wyd<79>u<EFBFBD>enie samog<6F>oski poprzedzaj<61>cej, a dwie sylaby typu CV zmienia<69>y si<73> w jedn<64> CVC. Samog<6F>oski kr<6B>tkie przechodzi<7A>y przy wyd<79>u<EFBFBD>eniu w mi<6D>kkie lub twarde e. Przy zaniku mi<6D>kkiej samog<6F>oski kr<6B>tkiej, ostatnia sp<73><70>g<EFBFBD>oska zachowywa<77>a mi<6D>kko<6B><6F>. Tak np: "D (kr<6B>tka samog<6F>oska mi<6D>kka) N (kr<6B>tka samog<6F>oska mi<6D>kka)" przechodzi<7A>o w "D (normalne E) (mi<6D>kkie N)" (dzie<69>), natomiast "D (kr<6B>tka samog<6F>oska mi<6D>kka) N (mi<6D>kkie A)" w "D N (mi<6D>kkie A)" (dnia). D<>ugie samog<6F>oski przesz<73>y w swoje kr<6B>tkie odpowiedniki, przy czym nast<73>powa<77>o podniesienie wymowy. Podwy<77>szone a, e i o, przez pewien czas stanowi<77>ce osobne d<>wi<77>ki, przesz<73>y w a i e i u. To ostatnie nadal jest zaznaczane ortograficznie przez <20>, przez pewien czas zaznaczano te<74> odr<64>bnymi znakami podwy<77>szone a i e. Samog<6F>osek wysokich i oraz u oczywi<77>cie nie mo<6D>na by<62>o podwy<77>szy<7A>.
[Edytuj]

Akcent

Akcent w j<>zyku polskim ma charakter mieszany toniczno-dynamiczny. Nast<73>puj<75>ce trzy elementy tworz<72> akcent w wyrazie:

    * pocz<63>tek wyrazu cechuje wysoki poziom intesywno<6E>ci,
    * podwy<77>szenie tonu sylaby akcentowanej,
    * wzd<7A>u<EFBFBD>enie samog<6F>oski akcentowanej i os<6F>abienie artylkulacji na ko<6B>cu wyrazu.

W wyrazach dwusylabowych (z akcentem na pierwszej sylabie) akcent ma charakter przede wszystkim dynamiczny, na og<6F><67> wyst<73>puje te<74> pewne wzd<7A>u<EFBFBD>enie samog<6F>oski (szczeg<65>lnie je<6A>li wyraz wymawiany jest w izolacji). R<><52>nice w wysoko<6B>ci tonu s<> mniej regularne. Akcentowana sylaba przedostatnia w wyrazach ponad dwusylabowych ma wy<77>szy ton ni<6E> przynajmniej jedna z sylab j<> otaczaj<61>cych, r<>wnie<69> samog<6F>oska akcentowana mo<6D>e ulec wzd<7A>u<EFBFBD>eniu. W wyrazach czterosylabowych i d<>u<EFBFBD>szych pojawia si<73>, opr<70>cz akcentu na sylabie przedostatniej, akcent poboczny na sylabie pierwszej. Akcent poboczny objawia si<73> wy<77>szym poziomem intensywno<6E>ci<63> ni<6E> kolejne sylaby.

Akcent w j<>zyku polskim jest prawie zawsze paroksytoniczny, tzn. pada na przedostatni<6E> sylab<61> wyrazu. Istnieje jednak spora grupa rzeczownik<69>w akcentownych proparoksytonicznie, tj. na sylabie trzeciej od ko<6B>ca, m.in.

    * rzeczowniki pochodzenia greckiego zako<6B>czone na -ika, -yka, np. GRAfika, FIzyka, (a tak<61>e zako<6B>czone na -ik, -yk w przypadkach zale<6C>nych, kt<6B>re maj<61> o jedn<64> sylab<61> wi<77>cej ni<6E> mianownik np. FIzyk, ale z FIzykiem).
    * spora grupa tradycyjnie akcentowanych na trzeciej sylabie od ko<6B>ca np. REgu<67>a, RYzyko, oKOlica, CZTErysta, NAuka, rzeczposPOlita.

W zwi<77>zku z siln<6C> tendencj<63> do wyr<79>wnywnia akcentu w wy<77>ej wymienionych typach wyraz<61>w, s<>owniki normatywne dopuszczaj<61> ich akcentowanie na sylabie przedostatniej w wymownie mniej starannej i sytuacjach bardziej swobodnych.

Drug<EFBFBD> grup<75> wyj<79>tk<74>w od zasady tworz<72> niekt<6B>re formy czasownik<69>w, i tak:

    * formy czasu przesz<73>ego akcentowane s<> tak, jakby ko<6B>c<EFBFBD>wki osobowe -<2D>my,, -<2D>cie nie nale<6C>a<EFBFBD>y do wyrazu, np. czyTAli<6C>my
    * formy trybu przypuszczaj<61>cego, akcentowane s<> tak, jakby ko<6B>c<EFBFBD>wki -bym, -bys, by<62>, by<62>my, by<62>cie nie nale<6C>a<EFBFBD>y do wyrazu, np. CZYta<74>bym, czyTAliby<62>my,

Mimo rozpowszechnienia akcentu paroksotonicznego (spowodowanego przede wszystkim pisowni<6E>) s<>owniki zalecaj<61> opisany spos<6F>b akcentowania.
[Edytuj]

Gramatyka
[Edytuj]

Cz<EFBFBD><EFBFBD>ci mowy

Podstawowe cz<63><7A>ci mowy w j<>zyku polskim to:

    * rzeczownik - odmieniany przez liczby i przypadki, posiada sta<74>y rodzaj
    * przymiotnik - odmieniany przez liczby i przypadki i rodzaje
    * czasownik
    * przys<79><73>wek
    * liczebnik
    * zaimki r<><72>nego rodzaju
    * przyimki oraz inne niewielkie grupy

[Edytuj]

Liczby

W j<>zyku polskim s<> 2 liczby - pojedyncza i mnoga, cho<68> osta<74>y si<73> te<74> nieliczne formy liczby podw<64>jnej, szczeg<65>lnie w okre<72>leniach cz<63><7A>ci cia<69>a wyst<73>puj<75>cych parami. Mo<4D>na na przyk<79>ad por<6F>wna<6E> odmian<61> s<><73>w r<>ka (cechy liczby podw<64>jnej) i m<>ka (odmiana normalna):
Przypadek 	Liczba pojedyncza 	Liczba mnoga (z cechami form liczby podw<64>jnej) 	Liczba pojedyncza 	Liczba mnoga
Mianownik 	r<>ka 	r<>ce 	m<>ka 	m<>ki
Dope<EFBFBD>niacz 	r<>ki 	r<>k 	m<>ki 	m<>k lub m<>k
Celownik 	r<>ce 	r<>kom 	m<>ce 	m<>kom
Biernik 	r<>k<EFBFBD> 	r<>ce 	m<>k<EFBFBD> 	m<>ki
Narz<EFBFBD>dnik 	r<>k<EFBFBD> 	r<>koma lub r<>kami 	m<>k<EFBFBD> 	m<>kami
Miejscownik 	r<>ce 	r<>kach 	m<>ce 	m<>kach

W liczbie mnogiej wyrazu r<>ka w rzeczywisto<74>ci zachowa<77>y si<73> cechy form liczby podw<64>jnej - mi<6D>kkie e zamiast twardego i w mianowniku i bierniku oraz -oma zamiast -ami w narz<72>dniku. Ta druga cecha jednak zanika i coraz cz<63><7A>ciej s<>yszy si<73> form<72> r<>kami. Innym reliktem liczby podw<64>jnej s<> formy typu chod<6F>ta, chod<6F>wa, r<>bta, robita itp. S<>owo r<>bta pierwotnie znaczy<7A>o "(wy dwaj) r<>bcie".
[Edytuj]

Rodzaje

Na podstawie kryterium zgodno<6E>ci z przymiotnikiem mo<6D>na wyr<79><72>ni<6E> 5 rodzaj<61>w:
Rodzaj 	Przyk<79>ad - biernik liczby pojedynczej 	Przyk<79>ad - mianownik liczby mnogiej
Wyraz okre<72>laj<61>cy 	Wyraz okre<72>lany 	Wyraz okre<72>laj<61>cy 	Wyraz okre<72>lany
Rodzaj m<>ski osobowy 	nowego 	pracownika 	nowi 	pracownicy
Rodzaj m<>ski nieosobowy <20>ywotny 	nowego 	psa 	nowe 	psy
Rodzaj m<>ski nieosobowy nie<69>ywotny 	nowy 	st<73><74> 	nowe 	sto<74>y
Rodzaj <20>e<EFBFBD>ski 	now<6F> 	szaf<61> 	nowe 	szafy
Rodzaj nijaki 	nowe 	krzes<65>o 	nowe 	krzes<65>a

Zwykle jednak wyr<79><72>nia si<73> tylko jeden rodzaj m<>ski nieosobowy, a wi<77>c razem 4 rodzaje.
[Edytuj]

Przypadki

Jest 7 przypadk<64>w (w nawiasach podano pytania przypadk<64>w):

    * mianownik (kto? co?) jest
    * dope<70>niacz (kogo? czego?) nie ma
    * celownik (komu? czemu?) przygl<67>dam si<73>
    * biernik (kogo? co?) widz<64>, s<>ysz<73>
    * narz<72>dnik (z kim? z czym?) id<69>, ciesz<73> si<73>
    * miejscownik (o kim? o czym?) m<>wi<77>, my<6D>l<EFBFBD>
    * wo<77>acz (o!) ty m<>j

Przyk<EFBFBD>adowa odmiana przez przypadki:
M. 	nos 	ojczyzna 	jajko
D. 	nosa 	ojczyzny 	jajka
C. 	nosowi 	ojczy<7A>nie 	jajku
B. 	nos 	ojczyzn<7A> 	jajko
N. 	nosem 	ojczyzn<7A> 	jajkiem
Msc. 	nosie 	ojczy<7A>nie 	jajku
W. 	nosie! 	ojczyzno! 	jajko!

Przymiotniki wykazuj<75> szcz<63>tkowo, opr<70>cz odmiany przymiotnikowej, r<>wnie<69> odmian<61> rzeczownikow<6F>. Formy te to np. nom. zdr<64>w oraz dpn. i celownik w wyra<72>eniach typu z grecka i po grecku. W liczbie mnogiej wo<77>acz jest zawsze r<>wny mianownikowi.
[Edytuj]

Mianownik

G<EFBFBD><EFBFBD>wnym zadaniem mianownika jest oznaczanie podmiotu. Mianownik jest w j<>zyku polskim u<>ywany niezbyt cz<63>sto (identycznie, jak i w innych j<>zykach indoeuropejskich o rozbudowanej fleksji). Konstrukcje w kt<6B>rych w j<>zykach o podobnym systemie przypadk<64>w wyst<73>puje mianownik a w polskim inny przypadek to m.in.:

    * w zdaniach postaci "X jest Y", np. "on jest lekarzem", Y wyst<73>puje w narz<72>dniku
    * w negatywnych zdaniach egzystencjalnych podmiot wyst<73>puje w dope<70>niaczu, np. "doktora nie ma"

Ponadto podmiot jest cz<63>sto opuszczany a jego rol<6F> przejmuje ko<6B>c<EFBFBD>wka osobowa czasownika. Z drugiej strony mianownik wyst<73>puje cz<63>sto w funkcji wo<77>acza.
[Edytuj]

Dope<EFBFBD>niacz

Dope<EFBFBD>niacz prawie nigdy nie jest r<>wny mianownikowi. Jego podstawowa funkcja jest posesywna (odpowiada na pytania kogo? i czego?). W negatywnych zdaniach egzystencjalnych pe<70>ni funkcj<63> podmiotu ("nie ma go"), w innych zdaniach negatywnych funkcj<63> dope<70>nienia bli<6C>szego ("jem sa<73>at<61>", "nie jem sa<73>aty"). Dope<70>niacz mo<6D>e te<74> pe<70>ni<6E> funkcj<63> dope<70>nienia bli<6C>szego w przypadku rzeczownik<69>w niepoliczalnych (np. "kupi<70>em cebuli"). Mo<4D>na sobie wyobrazi<7A>, <20>e przed takim dope<70>nieniem wyst<73>puje "ukryty" rzeczownik okre<72>laj<61>cy ilo<6C><6F> ("kupi<70>em kilogram cebuli" czy te<74> "kupi<70>em troch<63> cebuli").
[Edytuj]

Celownik

Celownik oznacza zwykle dope<70>nienie dalsze.
[Edytuj]

Biernik

Biernik oznacza zwykle dope<70>nienie bli<6C>sze. W po<70><6F>czeniach z przyimkiem oznacza zwykle kierunek zmiany. Biernik mo<6D>e przyjmowa<77> trzy postacie:

    * r<>wny dope<70>niaczowi (rodzaj m<>skoosobowy, w liczbie pojedynczej r<>wnie<69> m<>sko<6B>ywotny)
    * osobna forma (liczba pojedyncza rodzaju <20>e<EFBFBD>skiego)
    * r<>wny mianownikowi (pozosta<74>e przypadki)

Poniewa<EFBFBD> bardzo cz<63>sto jest r<>wny dope<70>niaczowi lub mianownikowi, niewiele jest form w kt<6B>rych mo<6D>na zast<73>pi<70> biernik jednym z tych dw<64>ch przypadk<64>w zmieniaj<61>c znaczenie. Do nielicznych form w kt<6B>rych wyst<73>puje konflikt jest zdanie z podmiotem i dope<70>nieniem bli<6C>szym. Je<4A>li nie mo<6D>na stwierdzi<7A> co jest podmiotem a co dope<70>nieniem bli<6C>szym, to podmiot zawsze wyst<73>puje jako pierwszy. Np. w zdaniu "psy goni<6E> koty", cho<68> samodzielnie wyrazy "psy" oraz "koty" mog<6F> by<62> zar<61>wno mianownikiem jak i biernikiem, jedynie "psy" mog<6F> by<62> podmiotem a jedynie "koty" dope<70>nieniem.
[Edytuj]

Narz<EFBFBD>dnik

Narz<EFBFBD>dnik wyst<73>puje w wielu po<70><6F>czeniach z przyimkami (np. "czapka z pomponikiem" - tzw. sociativus), ale te<74> samodzielnie jako okre<72>lenie sposobu, narz<72>dzia, czasu itd. (np. "je<6A><65> widelcem"), jako dope<70>nienie bli<6C>sze (np. "zarz<72>dza<7A> domem", "pracowa<77> nocami") oraz w funkcji orzecznika (np. "jest marynarzem").
[Edytuj]

Miejscownik

Miejscownik nigdy nie wyst<73>puje sam, jedynie w po<70><6F>czeniach z przyimkami. Cz<43>sto zast<73>pienie miejscownika biernikiem powoduje zmian<61> znaczenia ze stanu w kierunek zmian, np. "na poczcie" (z miejscownikiem) oznacza po<70>o<EFBFBD>enie danego obiektu, za<7A> na "na poczt<7A>" (z biernikiem) oznacza kierunek zmiany po<70>o<EFBFBD>enia.
[Edytuj]

Wo<EFBFBD>acz

Wo<EFBFBD>acz s<>u<EFBFBD>y do bezpo<70>rednich zwrot<6F>w do adresata, nie jest bezpo<70>rednio cz<63><7A>ci<63> zdania. Wo<57>acz jest przypadkiem zanikaj<61>cym. W wi<77>kszo<7A>ci sytuacji jego funkcje pe<70>ni mianownik. Dzieje si<73> tak w przypadku:

    * przymiotnik<69>w oraz rzeczownik<69>w o odmianie przymiotnikowej
    * nazw w<>asnych - formy "chod<6F> tu <20>ukaszu" wyst<73>puj<75> o wiele rzadziej ni<6E> "chod<6F> tu <20>ukasz", a u<>ycie wo<77>acza dodaje wypowiedzi cech emocjonalnych
    * liczby mnogiej
    * rzeczownik<69>w rodzaju nijakiego

Ostatnie dwie cechy charakteryzuj<75> tak<61>e inne j<>zyki indoeuropejskie, kt<6B>re we fleksji maj<61> wo<77>acz (przede wszystkim grek<65> i <20>acin<69>), i s<> zapewne odziedziczone z praj<61>zyka.

Potocznie formy wo<77>acza mog<6F> zast<73>powa<77> mianownik (np. "Jasiu przyszed<65>"). To te<74> jest chyba zjawisko praj<61>zykowe, kt<6B>re w innych j<>zykach zanik<69>o. Jedynym przyk<79>adem <20>aci<63>skim jest mianownik Iuppiter maj<61>cy form<72> wo<77>acza (zwykle bywa odwrotnie, to wo<77>acz ma form<72> mianownika).
[Edytuj]

Czasownik

Ka<EFBFBD>dy czasownik posiada aspekt - dokonany lub niedokonany. System czas<61>w jest r<><72>ny u czasownik<69>w dokonanych i niedokonanych. Od czasownika bazowego tworzy si<73> inne czasowniki przez dodawanie przedrostk<74>w. Tak tworzy si<73> te<74> formy dokonane z niedokonanych. Do<44><6F> cz<63>sto wyst<73>puje te<74> sytuacja, <20>e w z<>o<EFBFBD>eniach czasownik niedokonany staje si<73> dokonanym, a forma niedokonana jest zupe<70>nie inna:

    * X - czasownik bazowy o znaczeniu 1 w aspekcie niedokonanym
    * przedrostek 1 + X - czasownik o znaczeniu 1 w aspekcie dokonanym
    * przedrostek 2 + X - czasownik pochodny o znaczeniu 2 w aspekcie dokonanym!
    * przedrostek 2 + Y - czasownik pochodny o znaczeniu 2 w aspekcie niedokonanym
    * Y - forma nieistniej<65>ca!

Np.:

    * robi<62> - czasownik bazowy w aspekcie niedokonanym
    * zrobi<62> - ten sam czasownik w aspekcie dokonanym
    * zarobi<62> - czasownik pochodny w aspekcie dokonanym
    * zarabia<69> - czasownik pochodny w aspekcie niedokonanym
    * rabia<69> - forma nieistniej<65>ca!

[Edytuj]

Czasy

Istniej<EFBFBD> nast<73>puj<75>ce czasy (r<><72>ne formy maj<61> to samo znaczenie):

    * czasy niedokonane
          o przysz<73>y z<>o<EFBFBD>ony
                + forma imies<65>owowa - "b<>dziemy robili"
                + forma bezokolicznikowa - "b<>dziemy robi<62>"
          o tera<72>niejszy - "robimy"
          o przesz<73>y (niedokonany)
                + forma <20>ci<63>gni<6E>ta - "robili<6C>my"
                + forma z ko<6B>c<EFBFBD>wk<77> osobow<6F> doczepion<6F> do innego wyrazu - "<22>e<EFBFBD>my robili", "my<6D>my robili", "gdyby<62>my robili" itd.
                + forma z pomini<6E>t<EFBFBD> ko<6B>c<EFBFBD>wk<77> osobow<6F> - "my robili"
          o zaprzesz<73>y (niedokonany) - "robi<62>em by<62>", "by<62>em robi<62>" itd.
    * czasy dokonane
          o przysz<73>y prosty - "zrobimy"
          o przesz<73>y (dokonany)
                + forma <20>ci<63>gni<6E>ta - "zrobili<6C>my"
                + forma z ko<6B>c<EFBFBD>wk<77> osobow<6F> doczepion<6F> do innego wyrazu - "<22>e<EFBFBD>my zrobili", "my<6D>my zrobili", "gdyby<62>my zrobili" itd.
                + forma z pomini<6E>t<EFBFBD> ko<6B>c<EFBFBD>wk<77> osobow<6F> - "my zrobili"
          o zaprzesz<73>y (dokonany) - "zrobi<62>em by<62>", "by<62>em zrobi<62>", "by<62>bym zrobi<62>" itd.

Czasowniki w aspekcie dokonanym nie maj<61> form z<>o<EFBFBD>onych czasu przysz<73>ego. Dlatego wystepuj<75> tylko w trzech czasach. W ten spos<6F>b w j<>zyku polskim mo<6D>emy wyr<79><72>ni<6E> siedem czas<61>w, cho<68> nale<6C>y zauwa<77>y<EFBFBD>, <20>e:

   1. Formy czasu tera<72>niejszego s<> tworzone tak samo, jak formy czasu przysz<73>ego prostego.
   2. Formy czasu przesz<73>ego niedokonanego s<> tworzone tak samo, jak formy czasu przesz<73>ego dokonanego.
   3. Formy czasu zaprzesz<73>ego niedokonanego s<> tworzone tak samo, jak formy czasu zaprzesz<73>ego dokonanego.

[Edytuj]

Czas zaprzesz<73>y

Oznacza zdarzenie kt<6B>re zasz<73>o przed innym zdarzeniem. Jest najrzadziej u<>ywanym czasem i jest na drodze do zupe<70>nego zaniku, jednak nadal mo<6D>na go niekiedy napotka<6B>, szczeg<65>lnie w trybie przypuszczaj<61>cym (np. "by<62>by<62> zrobi<62> X, to nie sta<74>oby si<73> Y"). Wi<57>kszo<7A><6F> u<>ytkownik<69>w nie wyczuwa jednak r<><72>nicy znaczenia mi<6D>dzy wyra<72>eniami w czasie zaprzesz<73>ym a wyra<72>eniami w czasie przesz<73>ym.
[Edytuj]

Czas przesz<73>y

Czas przesz<73>y oznacza zdarzenie kt<6B>re ju<6A> zasz<73>o (dokonany) lub zachodzi<7A>o (niedokonany). Nie jest to wprawdzie zbyt u<>yteczna definicja (polega na u<>yciu czasownika "zaj<61><6A>" w odpowiednim czasie), jednak powinna by<62> dla wi<77>kszo<7A>ci u<>ytkownik<69>w j<>zyka polskiego zrozumia<69>a. Forma z pomini<6E>t<EFBFBD> ko<6B>c<EFBFBD>wk<77> osobow<6F> wyst<73>puje tylko w przypadku zaznaczenia osoby przez odpowiedni zaimek: "my zrobili", nigdy samo "zrobili". Forma ta jest generalnie gwarowa i w powszechnym u<>yciu zanika. Ko<4B>c<EFBFBD>wka osobowa jest ruchoma - pierwotnie czas przesz<73>y sk<73>ada<64> si<73> z imies<65>owu przesz<73>ego i czasownika pomocniczego. Mo<4D>e wyst<73>powa<77> w po<70><6F>czeniu z czasownikiem w formie przesz<73>ej, ze s<>owem pomocniczym <20>e, lub z innymi s<>owami. Mo<4D>liwe s<> wi<77>c formy typu (ko<6B>c<EFBFBD>wka osobowa zaznaczona na czerwono):

    * gdzie byli<6C>cie
    * gdzie <20>e<EFBFBD>cie byli (w zasadzie gdzie<69>-e<>cie)
    * gdzie<69>cie byli
    * my<6D>my tego nie zrobili
    * ryby<62>my <20>apali

We wsp<73><70>czesnym j<>zyku dominuje posta<74> z ko<6B>c<EFBFBD>wk<77> doklejon<6F> do imies<65>owu czasu przesz<73>ego. Inne formy maj<61> charakter potoczny lub s<> stosowane do podkre<72>lenia.
[Edytuj]

Czas tera<72>niejszy

Pod wzgl<67>dem formy jest identyczny jak czas przysz<73>y prosty. Formy czasu tera<72>niejszego oznaczaj<61> czynno<6E>ci lub stany:

    * aktualne (np. Teraz jem <20>niadanie);
    * omnitemporalne (np. Kwadrat ma cztery boki);
    * habitualne (np. We wtorki chodz<64> na si<73>owni<6E>).

Marginalne jest u<>ycie form czasu tera<72>niejszego dla oznaczenia czynno<6E>ci lub stan<61>w:

    * przysz<73>ych (np. Jutro pracuj<75> do <20>smej);
    * przesz<73>ych (np. To by<62>o tak: id<69> sobie ulic<69>, a tu nagle jak nie wyskoczy pies bez kaga<67>ca).

[Edytuj]

Czas przysz<73>y prosty

Pod wzgl<67>dem formy jest identyczny jak czas tera<72>niejszy. Formy czasu przysz<73>ego prostego oznaczaj<61> czynno<6E>ci lub stany przysz<73>e (np. Za miesi<73>c sko<6B>cz<63> szko<6B><6F>). Marginalne jest u<>ycie form czasu przysz<73>ego prostego dla oznaczenia czynno<6E>ci lub stan<61>w:

    * habitualnych (np. Zawsze, kiedy przyjdzie, wypija kieliszek w<>dki);
    * omnitemporalnych (np. Nie rozpali si<73> ognia, je<6A>li si<73> nie ma <20>adnych narz<72>dzi);
    * przesz<73>ych (np. To by<62>o tak: id<69> sobie ulic<69>, a tu nagle jak nie wyskoczy pies bez kaga<67>ca).

[Edytuj]

Czas przysz<73>y z<>o<EFBFBD>ony

Formy czasu przysz<73>ego z<>o<EFBFBD>onego oznaczaj<61> czynno<6E>ci lub stany przysz<73>e. Nowsza forma imies<65>owowa (b<>dzie robi<62>) wyst<73>puje cz<63><7A>ciej ni<6E> dawniejsza forma bezokolicznikowa (b<>dzie robi<62>), szczeg<65>lnie w rodzaju m<>skim. W innych rodzajach forma bezokolicznikowa jest kr<6B>tsza i wygodniejsza ni<6E> imies<65>owowa (b<>dzie robi<62>a).
[Edytuj]

Przymiotnik

Prawie wszystkie przymiotniki odmieniaj<61> si<73> wed<65>ug jednego wzoru. Jednak r<><72>nie modyfikuje si<73> ostatni<6E> sp<73><70>g<EFBFBD>osk<73> grup<75> sp<73><70>g<EFBFBD>osek, co zaznaczone zosta<74>o r<><72>nymi kolorami. Wo<57>acz jest zawsze r<>wny mianownikowi.
Przypadek 	Liczba pojedyncza 	Liczba mnoga
Rodzaj <20>e<EFBFBD>ski 	Rodzaj m<>skoosobowy i m<>sko<6B>ywotny 	Rodzaj m<>skorzeczowy 	Rodzaj nijaki 	Rodzaj m<>skoosobowy 	Pozosta<74>e rodzaje
Mianownik 	-a/-ia 	-y/-i 	-e/-ie 	-i/-y 	-e/-ie
Dope<EFBFBD>niacz 	-ej/-iej 	-ego/-iego 	-ych/-ich
Celownik 	-ej/-iej 	-emu/-iemu 	-ym/-im
Biernik 	-<2D>/-i<> 	-ego/-iego 	-y/-i 	-e/-ie 	-ych/-ich 	-e/-ie
Narz<EFBFBD>dnik 	-<2D>/-i<> 	-ym/-im 	-ymi/-imi
Miejscownik 	-ej/-iej 	-ym/-im 	-ych/-ich

W przypadku p<>l:

    * Bia<69>ego - forma podstawowa przymiotnika (mianownik rodzaju <20>e<EFBFBD>skiego)
    * Zielonych - drug<75> form<72> (z "i") w przypadku przymiotnik<69>w ko<6B>cz<63>cych si<73> na "ka", "ga" lub "ia" w mianowniku rodzaju <20>e<EFBFBD>skiego, form<72> bez "i" w pozosta<74>ych
    * B<><42>kitnych - drug<75> form<72> (z "i") w przypadku przymiotnik<69>w ko<6B>cz<63>cych si<73> na "ia" w mianowniku rodzaju <20>e<EFBFBD>skiego, form<72> bez "i" w pozosta<74>ych
    * Czerwonego - nale<6C>y dokona<6E> zmi<6D>kczenia poprzedzaj<61>cej grupy sp<73><70>g<EFBFBD>osek i doda<64> "i" lub "y" zale<6C>nie od wyniku

Przekszta<EFBFBD>cenia zmi<6D>kczaj<61>ce to m.in. (w por<6F>wnaniu z mianownikiem rodzaju m<>skiego liczby pojedynczej):
Zamiana "y" na "i"
by 	bi
my 	mi
ny 	ni
wy 	wi
Wymiana sp<73><70>g<EFBFBD>oski, "y" pozostaje "y"
ry 	rzy
Wymiana sp<73><70>g<EFBFBD>oski, "y" przechodzi w "i"
<EFBFBD>y 	li
szy 	si
chy 	si
<EFBFBD>y (czasem) 	zi
ty 	ci
sty 	<09>ci
Wymiana sp<73><70>g<EFBFBD>oski, "i" przechodzi w "y"
ki 	cy
gi 	dzy
Bez zmian, z "i"
pi 	pi
si 	si
wi 	wi
Bez zmian, z "y"
rzy 	rzy
<EFBFBD>y (czasem) 	<09>y
[Edytuj]

Liczebnik

W j<>zyku polskim wyst<73>puj<75> liczebniki typu:

    * jeden - odmienny jak przymiotnik
    * dwa, trzy - odmienne na sw<73>j spos<6F>b
    * pierwszy, drugi, trzeci - odmieniane jak przymiotniki
    * pojedynczy, podw<64>jny, potr<74>jny - odmieniane jak przymiotniki

Wyst<EFBFBD>puj<EFBFBD> te<74> liczebniki u<>amkowe:

    * p<><70>tora - 3/2 (nie ma go w wi<77>kszo<7A>ci innych j<>zyk<79>w europejskich)
    * p<><70> 1/2
    * <20>wier<65> - 1/4

Do<EFBFBD><EFBFBD> ciekawym zjawiskiem jest skracanie liczebnik<69>w w przypadku wylicze<7A> cz<63>sto u<>ywane przez dzieci. Wygl<67>da to mniej wi<77>cej tak: dziesi<73><69>, jedna (jedena), dwana, trzyna, czterna, pietna, szesna, siedemna, osiemna, dziewietna, dwa, dwa jeden, dwa dwa itd.
[Edytuj]

Aktualnie zachodz<64>ce zmiany

Ka<EFBFBD>dy j<>zyk podlega ci<63>g<EFBFBD>ym zmianom, z kt<6B>rych niekt<6B>re w ko<6B>cu si<73> przyjmuj<75> g<><67>boko w j<>zyku, inne za<7A> maj<61> ograniczony wp<77>yw na j<>zyk lub te<74> odchodz<64> zupe<70>nie w zapomnienie. R<>wnie<69> we wsp<73><70>czesnej polszczy<7A>nie zachodzi wiele zmian, zar<61>wno gramatycznych jak i leksykalnych. Nie mo<6D>na z g<>ry powiedzie<69> <20>e jedne zmiany s<> dobre a inne z<>e - o tym kt<6B>re zwyci꿹 zdecyduj<75> dzisiejsi i przyszli u<>ytkownicy j<>zyka polskiego.
[Edytuj]

Zmiany struktury dialekt<6B>w

W zwi<77>zku z przesiedleniami ludno<6E>ci po drugiej wojnie <20>wiatowej, urbanizacj<63>, wp<77>ywami kultury masowej (telewizja, prasa) oraz powszechnej edukacji prowadzonej w dialekcie og<6F>lnym, j<>zyk polski coraz bardziej si<73> ujednolica. Cechy gwar s<> o wiele s<>abiej widoczne u m<>odszych u<>ytkownik<69>w j<>zyka. Nie dotyczy to wszystkich gwar - np. gwarom g<>ralskim i <20>l<EFBFBD>skim jak na razie wygini<6E>cie nie grozi, jednak wi<77>kszo<7A><6F> u<>ytkownik<69>w polszczyzny m<>wi dzi<7A> wsp<73>lnym dialektem.
[Edytuj]

Zmiany gramatyczne

Prawdopodobnie najbardziej rzucaj<61>c<EFBFBD> si<73> w oczy zmian<61> jest wypieranie rodzaju m<>skorzeczowego przez m<>sko<6B>ywotny. Wiele s<><73>w kt<6B>re dotychczas by<62>y jednoznacznie nie<69>ywotne, w j<>zyku potocznym, zw<7A>aszcza w j<>zyku m<>odzie<69>y, jest traktowane jako <20>ywotne. Objawia si<73> to tym, <20>e biernik jest r<>wny dope<70>niaczowi nie za<7A> jak dotychczas mianownikowi. Bardzo cz<63>ste s<> formy "mie<69> pomys<79>a" czy "obejrze<7A> filma" (formy jak na razie wy<77><79>cznie potoczne). Wi<57>kszo<7A><6F> nowych s<><73>w odnosz<73>cych si<73> do zjawisk niematerialnych przyjmuje rodzaj m<>sko<6B>ywotny r<>wnie<69> w j<>zyku oficjalnym. I tak formy "dosta<74> e-maila/SMSa" s<> znacznie bardziej popularne od form "dosta<74> e-mail/SMS".
[Edytuj]

Zmiany leksykalne

Nast<EFBFBD>puje zapo<70>yczanie du<64>ej ilo<6C>ci wyraz<61>w angielskich, a jednocze<7A>nie zanika wiele dawnych zapo<70>ycze<7A>, g<><67>wnie francuskich i rosyjskich. Ciekawym zjawiskiem jest zmiana wymowy niekt<6B>rych francuskich zapo<70>ycze<7A> z francuskiej na angielsk<73>, np. image wymawia si<73> wsp<73><70>cze<7A>nie raczej imid<69> ni<6E> ima<6D>.
[Edytuj]

Zmiany fonetyczne

W zwi<77>zku z zapo<70>yczeniami s<><73>w z j<>zyka angielskiego o odmiennej fonetyce rozpowszechniaj<61> si<73> rzadko dotychczas spotykane po<70><6F>czenia g<>osek np. po g<>oskach z<>bowych t, d, s, z, r pojawia si<73> i (did<69>ej, tir, ring).
[Edytuj]

Zmiany w postrzeganiu wulgaryzm<7A>w

W ostatnich latach wiele s<><73>w przesz<73>o z j<>zyka wulgarnego do zwyk<79>ego j<>zyka potocznego. Przyk<79>adem mo<6D>e by<62> np. przymiotnik "zajebisty". Wiele innych wyraz<61>w, kt<6B>re pozosta<74>y wulgaryzmami ograniczy<7A>o swoj<6F> si<73><69>, np. wyraz "kurwa" jest cz<63>sto u<>ywany w sytuacjach w kt<6B>rych jeszcze nie tak dawno temu by<62>by uwa<77>any za nie do pomy<6D>lenia. Z drugiej strony, w ramach politycznej poprawno<6E>ci, pewne s<>owa uwa<77>a si<73> za bardziej obra<72>liwe ni<6E> kiedy<64>. Np. s<>owa "peda<64>" wsp<73><70>cze<7A>nie u<>ywa<77> nie wypada (opr<70>cz w znaczeniu cz<63><7A>ci roweru), zast<73>pi<70> je angielski "gej" lub "homoseksualista".
[Edytuj]

Zobacz te<74>
Wiki<EFBFBD>r<EFBFBD>d<EFBFBD>a
Zobacz w Wiki<6B>r<EFBFBD>d<EFBFBD>ach tablic<69> cz<63>sto<74>ci wyst<73>powania liter w j<>zyku polskim
Wikicytaty
Zobacz w Wikicytatach kolekcj<63> cytat<61>w zwi<77>zanych z j<>zykiem polskim

    * Zasady pisowni polskiej
    * Rada J<>zyka Polskiego
    * J<>zyk polskawy
    * Powstanie i rozw<7A>j j<>zyka polskiego

[Edytuj]

Linki zewn<77>trzne

    * og<6F>lnopolskie forum j<>zykoznawc<77>w - obszerna sekcja po<70>wi<77>cona j<>zykowi polskiemu (english, deutch, fran<61>ais)
    * J<>zyk polski w liceum
    * Kurs j<>zyka polskiego (po angielsku)
    * Gramatyka j<>zyka polskiego